लोकशाही व्यवस्थेसमोर आजच्या काळात लोकसंख्येच्या विचित्र गणितांनी जे काही कूटप्रश्न उपस्थित केले आहेत, त्यांची साधारण तोंडओळख वाचकांना व्हावी या हेतूने ही लेखमाला योजली आहे! गेल्या भागात कोरियन लोकसंख्येची समस्या समजून घेतल्यानंतर आज या दुसऱ्या भागात आपण आखात प्रांतात फेरफटका मारून स्थलांतराशी संबंधित प्रश्नांची चर्चा करणार आहोत...
भाग २ : समृद्ध आखाताचे नागरिक नसलेले रहिवासी!
नुकतीच चॅम्पियन्स ट्रॉफी आपण जिंकली! त्यातील भारताचे सामने पाकिस्तानात न होता श्री.रा.रा. जय शाह यांच्या कृपेने संयुक्त अरब अमिराती म्हणजे UAE मध्ये अगदी सुशेगात पार पडले! दुबईतील भारतीय चाहत्यांनी खचाखच भरलेले स्टेडियम तिथे वाचणारी, बॉलिवूडची गाणी हे आपण अगदी दुबईत २०२० ची आयपीएल झाली तेव्हापासून बघतो आहोत...
तर या मोठ्या क्रिकेट स्पर्धा, आयपीएल लिलाव वगैरे सोहळे UAE मध्ये जातात याचं कारण म्हणजे बिजनेस हब म्हणून त्यांनी, विशेषतः दुबईने कमावलेला लौकिक... कार्यक्षम प्रशासन व्यवस्था, बिजनेस फ्रेंडली कायदे, माफक कर आणि कडक कायदासुव्यवस्था यांच्या जोरावर या अरब अमिरातीने वाळवंटात स्वर्ग फुलवला!
 |
| Museum of the Future (Arabic: متحف المستقبل)[1] is a building located in the Financial District of Dubai, UAE. |
राज्यकर्ते बिजनेससाठी पोषक असले, त्यांनी जाचक करांचा मोह सोडला, लोकांना सुरक्षित वातावरण तयार करून दिलं की एखादा प्रतिकूल भौगोलिक परिस्थितीत देखील मजबूत आर्थिक सुबत्ता मिळवता येते याचं अमिराती हे एक उदाहरण आहे! आता हे वाक्य म्हणजे आपले महामहीम शेठ आणि निर्मला सीतारामन काकूंना टोमणा आहे असं एखाद्याला वाटल्यास आपलं नाईलाज आहे, असो!!
तर या UAE मध्ये तेलाच्या कृपेने जी सुबत्ता आली त्यामुळे परंपरावादी इस्लामिक राजेशाही राजवट असूनही तिथे नागरिक असलेल्या लोकसंख्येचा जन्मदर घसरत गेला! एकेकाळी UAE मधील प्रजननक्षम महिला सरासरी ६ मुले जन्माला घालत असत, तो दर सुबत्ता आली तसा घसरत गेला! सध्या तो २.१ च्या थोडासाच वर आहे.
मात्र UAE मध्ये नागरिक असलेले (अमिराती वर्ग) हे अवघे काही लाख असल्यामुळे, तिथल्या बिकट वातावरणाशी दोन हात करत आपला आर्थिक विकास साधायला त्यांना आधी होता तो प्रजनन दरही अपुराच पडला असता! मात्र UAE मधील राजेशाहीने वाळवंटात म्हातारे जास्त आणि कमवते हात कमी होण्याचा धोका फार आधीच ओळखून आपलं स्थलांतर धोरण त्याप्रमाणे आखून टाकलं. त्यानुसार कायदे केले, कररचना ठरवली, अर्थात हे करताना त्यांच्या तेलाचा भक्कम पाठिंबा त्यांच्या बाजूने होताच...
 |
Dubai cityscape changes (1990-2005) |
या धोरणांमुळे नव्वदच्या दशकापासून UAE बाहेरून येणाऱ्या कामगारांनी, पांढरपेशा नोकरदारांनी, व्यापाऱ्यांनी आणि उद्योजकांनी बहरू लागला! परिणाम म्हणून २००० ते २०१० या काळात त्या देशाची एकूण लोकसंख्या लक्षणीय प्रमाणात वाढून ऐंशी लाखांच्या वर जाऊन पोचली. २०२० पर्यंत ती नव्वद लाखांवर गेली आणि २०२५ चे आकडे बघता आता UAE मध्ये एक कोटीच्या वर एकूण लोकसंख्या आहे!
UAE मध्ये कामासाठी किंवा व्यापारउद्योगासाठी स्थलांतर करणाऱ्या मनुष्यबळाचा सगळ्यात मोठा हिस्सा हा एकट्या भारतातून तिकडे जातो. साधारणपणे एकूण स्थलांतरित लोकसंख्येच्या एक तृतीयांशपेक्षा जास्त लोक हे UAE मध्ये भारतातून जातात. भारताखालोखाल पाकिस्तान आणि बांगलादेश इथून अरब अमिरातीमध्ये कामासाठी जाणाऱ्या मनुष्यबळाचं प्रमाण जास्त आहे.
 |
| A signboard in UAE featuring English, Arabic, Urdu, Hindi, Malayalam, Tamil, and Telugu. |
यातील लक्षणीय भाग म्हणजे स्थलांतर करणाऱ्या मंडळींपैकी बहुतांश पुरुष असल्यामुळे UAE मधील एकूण लोकसंख्येचे लिंगगुणोत्तर दोनास एक याहून जास्त झाले आहे! जगात कतार सोडला तर लिंगगुणोत्तराचा UAE इतका इतका असमतोल एखाद्या देशात फार क्वचित बघायला मिळतो...
आता ही अशी मोठ्या प्रमाणात मनुष्यबळाची आवक होत असल्यामुळे, १९९० नंतर UAE मध्ये प्रचंड प्रमाणात आर्थिक विकास झाला. आज त्या अवघ्या एक कोटींच्या एकूण लोकसंख्येचा साडेपाचशे बिलियन डॉलरच्या घरात पोचला आहे! त्यांचा मानवी विकास निर्देशांक म्हणजे HDI हा २०२२ चे आकडे लक्षात घेता ०.९३७ इतका आहे. तुलनेसाठी बघायचं तर भारताचा HDI हा ०.६४४ इतकाच आहे...
 |
| UAE Human Development Index indicators |
यावरून UAE मधील राजेशाहीने स्थलांतर धोरणाचा यशस्वी वापर करून वाळवंटात नंदनवन उभं केलं हे स्पष्ट आहे. आता यातील लोकसंख्येचा पेच तो नक्की काय हे पाहू! UAE मध्ये आजच्या काळातील आकडे पाहता लोकसंख्येच्या फक्त १२% नागरिक आहेत!! हे वाक्य परत एकदा वाचा, UAE मध्ये तुम्ही फिरायला गेलात आणि तिथे तुम्हाला रँडमली १०० लोक भेटले तर त्यातले जेमतेम १२ हे तिथले नागरिक असतील... बाकीच्यांचं काय?
 |
UaE's total population and estimates of the proportion of non-nationals in census years (1975; 1980; 1985; 1995; 2005 and 2010 |
तर UAE मध्ये जवळपास ८८% लोकसंख्या ही रहिवासी आहे पण नागरिक नाही! म्हणजे ते तिथे काम करतात, कमावतात, मजा करतात हे सगळं खरं आहे, पण भारतात फिरायला येणाऱ्या टूरिस्ट लोकांना जेवढे नागरी अधिकार भारतात आपण देतो साधारण तेवढेच नागरी अधिकार घेऊन तिथली ८८% लोकसंख्या सुखी आहे! UAE मध्ये राजेशाही आहे त्यामुळे मतदान करता न येणे हा एकवेळ भाग एकवेळ दुर्लक्षिला जाऊ शकतो पण राजेशाहीतही देशाचा नागरिक असणे आणि नुसताच रहिवासी यात राजकीय हक्कांच्या दृष्टीने मोठा फरक उरतोच!
आता कोणाला वाटेल की जे गरीब मजूर आहेत, जे तिथे तात्पुरते कामाला जातात त्यांनाच हे लागू असावं! पण असं नाही. समजा तुम्हाला मजबूत पगाराची नोकरी असेल, किंवा तुम्ही तिथे काही मिलियन अरब डॉलर इन्व्हेस्ट केले तर UAE तुम्हाला गोल्डन व्हिसासारख्या प्रीमियम रहिवास ऑफर देते! म्हणजे तिथे तुम्ही बिनधास्त राहू शकता, फॅमिलीसोबत सेटल होऊ शकता, रोज बुर्ज खलिफावर जाऊन मजा करू शकता! पण तरीही तुम्हाला नागरिकत्व मिळत नाहीच!!
UAE फार कडक निकष लावून नागरिकत्व प्रदान करते. २०२१ मध्ये त्यात थोडी शिथिलता आणली गेली, त्यापूर्वी तिथल्या एखाद्या नागरिकाशी लग्न होऊन जाणारी स्त्री असेल किंवा UAE मध्ये एखाद्याला एखादा नागरी सन्मान मिळाला असेल किंवा तुमच्यात विशेष गुणवत्ता म्हणून तुमची ओळख असेल तरच तुम्हाला नागरिकत्व मिळायची थोडीफार शक्यता असे. २०२१ नंतरही तिथल्या नागरिकत्वाचा अटी तुलनेने जाचकच आहेत. या नवीन निकषांचा विचार केला तरी फार कमी लोकांना त्याद्वारे नागरिकत्व घेणे शक्य होतं! सामान्यपणे गोल्डन व्हिसावाले असोत की साधे मजूर, त्यांना रहिवास मिळतो, नागरिकत्व मिळत नाही...
 |
| In January 2021, the UAE Government approved amendments to the ‘Executive Regulation of the Citizenship and Passports Law’ (page in Arabic) allowing specific categories of foreigners, their spouses and children to acquire the Emirati nationality. |
आता कोणी म्हणेल की आपण नाही तर किमान मुलांना तरी मिळेलच की नागरिकत्व! पण UAE मध्ये तोही Citizenship Pathway सहजसाध्य नाही. युरोप किंवा अमेरिकेत बऱ्याच ठिकाणी Naturilisation किंवा Birth-right Citizenship नांवाची नागरिकत्वाची सुलभ सोय असते. ज्यामध्ये तिथे रहिवासी असणाऱ्या स्थलांतरित लोकांची त्या देशात जन्मलेली मुलं त्या देशाची नागरिक होऊ शकतात! पण UAE तोही मार्ग मोकळा ठेवत नाही. अपवाद वगळता तिथे फक्त नागरिकांची मुलं आपोआप नागरिक होतात, बाकी UAE मध्ये जन्मणाऱ्या मुलांना रहिवास असतो, नागरिकत्व नसतं!!
म्हणजे तुम्ही त्या देशात आयुष्यभर रहा, काम करा, तिथले माफक कर भरा, खर्च करा, लग्न करा, मुलं जन्माला घाला, सेटल व्हा, रिटायर व्हा, म्हातारे व्हा तरी तुम्ही असणार फक्त रहिवासीच! नागरिक नाही!! आणि तुमची मुलंही तुमच्यासारखीच नागरिक नसलेले रहिवासी म्हणून तिथे शाळेत जाणार, वाढणार, नोकरीला लागणार...
UAE मधील राजेशाही लोकसंख्येचा यक्षप्रश्न हा असा सोडवून टाकते! तिथे ८८% लोकसंख्या नागरिक नाही. तिथल्या १२% लोकांचे खाऊन पिऊन सुखी असलेले आश्रित हाच त्यांचा खरा राजकीय स्टेटस होय! तिथे 'गोल्ड व्हिसा'वाल्या माणसालाही तिथले नियम पाळले नाहीत तर कधीही तिथून हाकलायची मुभा तेथील प्रशासन राजरोसपणे बाळगून आहे! आपल्याकडे भारतात फुटपाथवर झोपणाराही निवडणूक लढवू शकतो, नागरिक म्हणून हक्काने सरकारशी भांडू शकतो, कोणी त्याला अमुक नियम पाळले नाही तर कधीही उचलून लंकेत फेकून देऊ असं म्हणू शकत नाही!! देशाचे नागरिक असण्यात आणि रहिवासी असण्यात हा फरक आहे...
आपण या लेखमालेत खरंतर लोकशाहीशी संबंधित लोकसंख्येचे प्रश्न विचारत घेत आहोत. परंतु तरीही जाणीवपूर्वक या लेखमालेचा हा दुसरा भाग राजेशाही व्यवस्था असलेल्या UAE वर बेतला आहे. त्याचं कारण असं की त्यानिमित्ताने यापुढील भागांत लोकसंख्येच्या प्रश्नांवर स्थलांतर या संभाव्य उपायाची चर्चा करताना, नागरिक आणि रहिवासी असण्यात नक्की किती फरक असतो हे आपल्या नीट लक्षात राहावं!
कायदेशीर स्थलांतर हा उपाय सकृतदर्शनी कितीही सुटसुटीत वाटला तरी त्यात स्थलांतर करणारे आणि स्थलांतर जिथे होतं तिथले स्थानिक अशा दोन्ही बाजूंनी बरेच जटील प्रश्न वेळोवेळी उभे राहत असतात. आता आपण पहिल्या भागात साऊथ कोरियातून जन्मदराचा मूळ प्रश्न समजून घेतला आहे, तर या दुसऱ्या भागात अरब अमिरातीकडून रहिवास आणि नागरिकत्वातील फरक उमजून घेतला आहे! त्यामुळे आता स्थलांतर या विषयाला थेट हात घालायला हरकत नाही, आणि त्यासाठी आपण पुढच्या भागात गोऱ्यांच्या प्रांतात फिरायला जाणार आहोत! तोपर्यंत في أمان الله
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा